موزه‌ای به بزرگی آرتاویل
تاریخ انتشار: ۱۴ تیر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۴۱۴۳۶۸
به‌بند کشیدن و اهلی کردن اسب‌های وحشی جنگل‌های انبوه و کوهستان‌های سبز و مه‌آلود البرز در میانه گیلان و اردبیل کار ساده‌ای نیست.
روزنامه ایران: رمه‌هایی که هنوز هم گاهی در گردنه کوهی ظاهر می‌شوند و شیهه‌کشان به زیر پرده مه می‌رمند. حالا چشم‌های‌تان را ببندید و به سه هزار سال پیش بروید و دستهای هنرمند سفالگری را تماشا کنید که در آرتاویل یا همان اردبیل باستان چشم‌ها و پوزه مینیاتوری اسبی وحشی را روی یک ریتون یا تکوک که جامی است برای نوشیدن مایعات مقدس در جشن‌های آیینی، شکل می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
گفته‌اند ایرانیان هنر مجسمه‌سازی نداشته‌اند؟ هرکسی که چنین ادعایی دارد دستش را بگیرید و به موزه باستان‌شناسی اردبیل ببرید و تکوک‌های سفالی سه هزارساله آرتاویل و تندیسک‌های هفت هزارساله پیر ازمیان را نشانش دهید.
تندیسک‌ها یا سنگ‌های افراشته پیرازمیان مشگین‌شهر، خنجری به کمر بسته‌اند که مشابه‌‌اش در ویترین هم هست. آنها دهان ندارند و گیسوی‌شان مثل مجسمه‌های مدرن در ادامه تبدیل به دست می‌شود. در موزه صحرایی پیر ازمیان که روز قبل دیده‌ام 280 تندیس از این سنگ‌های افراشته یا استل‌ها هست که همه آنها خنجر به کمر بسته‌اند و جز یکی که موبد و پیر معبد است هیچ کدام دهانی برای سخن گفتن ندارند و در سکوتی ابدی فرو رفته‌اند. هیچ خنجری از غلاف بیرون نیست که نشان می‌دهد سنگ‌های افراشته، تندیس سرباز نیستند بلکه برای مراسمی آیینی در معبد به کمر بسته شده‌اند.
خنجر شاه عباس کبیر اما از غلاف بیرون است؛ خنجری ساده از نقره و دستهای از استخوان حیوان و نام حک شده او که برای بازدیدکنندگان موزه جالب است. یاد ایترپرسیکوم، سفرنامه اشتفان کاکاش مجاری می‌افتم که به‌عنوان فرستاده امپراطور پروس به دیدار شاه عباس می‌آید و در لنگرود بیمار شده و می‌میرد تا اینکه ژرژ تکتاندر، معاون او نامه امپراطور را در ایروان به شاه می‌رساند و گزارش مبسوطی از رفتار و نحوه لباس پوشیدن و خنجر و شمشیرش می‌دهد؛ پادشاهی دلاور با لباسی ساده و مندرس که وقتی چند اسیر ترک را برای مرگ یا بخشش نزد او می‌آورند، شاه را نشناخته و با دیدن لباس‌های فاخر ژرژ به پای او می‌افتند. رنگ از رخسار ژرژ می‌پرد و خودش را با وحشت کنار می‌کشد. شاه عباس می‌خندد و می‌گوید شاه تویی ببخش یا بکش و ژرژ می‌بخشد. با خودم می‌گویم این همان خنجری است که او در کمر شاه عباس دیده و آنچنان در ایترپرسیکوم کاکاش و در ادامه نوشته‌های رئیس خود توصیفش کرده است.
النـــاز حبــی کـــارشنـــاس مــوزه باستان‌شناسی اردبیل می‌گوید: «سال 87 این موزه در کنار مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، به سبک معماری صفویه و در دو طبقه ساخته شد. تمام اشیای این موزه اعم از ابزار‌آلات جنگی، سفال‌ها، پیکرک‌ها و اسناد و سکه‌ها، از کاوش‌های باستان‌شناسان در خود استان به دست آمده است.» مفهوم این گفته آن است که برای فهم بخشی از تاریخ پیش از اسلام و پس از اسلام ایران، نیازمند تحقیق و پژوهش در موزه باستان‌شناسی اردبیل خواهید بود چه هخامنشی و اشکانی و ساسانی باشد، چه سامانی و تیموری و صفویه.
جام نقره‌ای که به تازگی در خلخال کشف شده یکی از اشیای منحصر‌به‌فرد این موزه است با نقوشی از سربازان در حال نبرد و جانورانی اساطیری که به کمک جنگاوران دو سوی جبهه آمده‌اند. سفال‌های نخودی با نقوش سرخ رنگ دوره اشکانی و ساسانی اردبیل نیز جلوه‌ای خاص به این موزه داده است. حبی در این باره می‌گوید: «در تجارت جهانی، سفال اردبیل کاملاً شناخته شده بوده و با همین عنوان در بازارهای اروپا مشتری خود را داشته است.»
در طبقه پایین موزه خمره‌های تدفین اجساد هول‌انگیز و جالب توجه است. در دوره اشکانیان روش‌های مختلفی برای تدفین وجود داشته که یکی از این روش‌ها بویژه برای تدفین کودکان، روش خمره‌ای و قرار دادن جسد به شکل جنین در خمره بوده است. سه خمره در معرض دید بازدیدکنندگان است و تو نمی‌توانی به این کوزه‌های غول‌پیکر نگاه کنی و یاد خیام نیفتی: «این کوزه چو من عاشق زاری بوده است/ در بند سر زلف نگاری بوده است/ این دسته که در گردن او می‌بینی/ دستی است که در گردن یاری بوده است»
اینجا چند تکه از چینی‌های سفید و آبی تالار چینی خانه بقعه شیخ صفی نیز به نمایش گذاشته شده است. بهتر که بگویم آنچه از غارت روس‌ها در جریان جنگ‌های ایران و روس به جا مانده است. گنجینه‌ای که امپراطور چین به شاه عباس کبیر هدیه داد و اکنون در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می‌شود. البته روس‌ها فقط چینی‌ها را غارت نکردند بلکه تمامی کتاب‌های ارزشمند بقعه شیخ صفی را نیز بار زدند و به سن پترزبورگ بردند. آنچه از مجموعه چینی‌خانه در جریان این غارت شکسته و تکه پاره شده در یکی از اتاقک‌های رو‌به‌روی جنت‌سرای بقعه شیخ صفی در دو قاب بزرگ روی دیوار کنار هم چیده شده است؛ چیزی شبیه پارچه چهل تکه با نقش و نگار و رنگ‌هایی جادویی که داستان فراز و فرود آن روزگار را با زیبایی تلخ و دردناکی روایت می‌کند. در اتاقک کناری هم موزه کوچک دیگری هست به‌نام موزه سنگ که به غایت زیباست و زیباترینش سنگ قبر عالم شاه بیگم مادر شاه اسماعیل است که به‌درستی او را بنیانگذار سلسله پادشاهی صفویه دانسته‌اند؛ فرزند اوزون حسن (آق قویونلو) و دسپینا خاتون دختر امپراطور ترابوزان که فرزندش اسماعیل را در 15 سالگی بر تخت نشاند. بر همین اساس در متون تاریخی شاه اسماعیل را از طرف پدر آذری و از طرف مادر ترک دانسته‌اند و این نشان می‌دهد که چنین تمایزی در آن روزگار بخوبی شناخته شده بوده است.
اگر چند روزی میهمان اردبیل باشید و این شهر را از دریچه تاریخ و میراث تاریخی ببینید، متوجه می‌شوید اردبیل نیاز چندانی به موزه ندارد چراکه این شهر خود به تمامی موزه است؛ موزه‌ای مثل چینی‌خانه بقعه شیخ صفی که دست روزگار گنجینه‌اش را غارت کرده و مشتی چینی شکسته برایش باقی گذارده است.
سری می‌زنم به موزه مردم‌شناسی اردبیل که در حمام تاریخی آقا نقی برپا شده است. می‌گویند موقع خیابان‌کشی قسمت زنانه حمام را خراب کردند؛ همان قصه تکراری چینی‌خانه و موزه زیبای چینی‌های شکسته. با این همه آنچه از حمام باقی مانده آنقدر خیره‌کننده است که از خودمان بپرسیم تبلیغ ترکیه برای «حمام ترک» دیگر از کجا درآمده است؟ مگر عثمانی‌ها مؤسس حمام بودند؟ حمام گیوی اردبیل با سه چشمه آب سرد و گرم و ولرم در گوشه غاری کنار گیوی رود که قدیمی‌ترین حمام بشر است بماند، همین حمام آقا نقی بیش از هفتصد سال قدمت دارد یعنی دو قرن پس از آنکه ترکان از شرق خراسان به آسیای صغیر و ترکیه امروزی راه یافتند.
اصغر رجبی کارشناس موزه مردم‌شناسی اردبیل می‌گوید: «اسم اصلی حمام، ظهیرالاسلام است که بعدها با نام آقا نقی شناخته شده است. بنای حمام قدیمی است اما دو بار در دوره صفویه و قاجاریه بازسازی شده. اینجا در سال 76 موزه مردم‌شناسی شد و ابزاری مثل وسایل دندان‌سازی، قلمدان، ساعت‌های شماته‌دار، اسناد و مدارک خرید و فروش، گواهینامه دوچرخه، مشربه و آلاچیق عشایر در آن قرار داده شد. حمام تا همین دو سه دهه پیش هم فعال بوده و سالمندهای شهر یادشان می‌آید و هنوز در گفت‌و‌گوها از این حمام حرف می‌زنند. سربینه، خزینه، تون، گرمخانه، استخر و سایر بخش‌های حمام همانطور که می‌بینید بسیار زیبا و منحصر‌به‌فرد است.»
در گرمخانه سندی از یک گواهی دوچرخه‌سواری وجود دارد مربوط به مرحوم محمد طالبی که در سال 1315 خورشیدی آن را از شهربانی گرفته است: «تشکیلات کل شهربانی مملکتی تصدیق می‌کند که محمد طالبی معلوماتی را که برای سواری دوچرخه پایی لازم است داراست و نظر به امتحان رضایت‌بخشی که داده است، سواری چرخ پایی را مجاز است و باید نظامات و شرایط مقرره در نظامنامه عبور و مرور را کاملاً رعایت نماید.» تابلوی بزرگی به سبک پرده‌نگاری در بالکن استخر دیده می‌شود که صحنه‌ای از مرگ رستم در شاهنامه و جنگ چالدران را به ذهن می‌آورد. در واقع شیوه پرده‌نگاری درهم ریختن زمان و عبور از واقعیت است که بعدها به نقاشی قهوه‌خانه‌ای تبدیل شده است. استخر به گونه‌ای است که انگار در بالکن بنای دوطبقه‌ای مستطیل شکل ایستاده‌اید و طبقه اول پر از آب است.
البته که خبری از آب نیست و شما می‌توانید از پله‌ها پایین بروید و در ویترین‌های کف استخر آثاری از زیورآلات و انواع شمعدانی‌های فلزی و پیه‌سوزهای سفال و ادوات دراویش و آفتابه لگن‌های مسی و چایخوری‌های برنجی قجری ساخته دست هنرمندان اردبیلی را ببینید. در قسمت زنانه حمام که حالا خیابان زیبایی است یک تاکسی برای دریاچه شورآبیل می‌گیرم. با این امید که طبیعت زخم‌های تاریخی پایتخت تشیع و مدنیت ایران را بشوید و التیام ببخشد.
انتهای پیام/
منبع: ایران آنلاین
کلیدواژه: باستان شناسی اردبیل بقعه شیخ صفی چینی خانه شاه عباس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۴۱۴۳۶۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
اسرائیل و حماس به توافق آتش بس نزدیک شدند+ جزئیات/ هشدار درباره راه افتادن حمام خون در رفح
بین الملل تابناک: جنگ غزه در شرایطی وارد دویست و یازدهمین روز خود شده است که پس از پایان توافق آتش بس بین حماس و اسرائیل، حملات رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه آغاز شده و همچنان ادامه دارد و دورنمای مشخصی برای پایان جنگ وجود ندارد.
اسرائیل و حماس به توافق آتش بس نزدیک شدند+ جزئیات
منابع خبری گزارش دادند که پیشرفت قابل توجهی در مذاکرات بین حماس و رژیم اسرائیل بر سر آتش بس در غزه و توافق مبادله اسیران حاصل شده است.
شبکه اخبار قاهره به نقل از یک منبع بلندپایه در هیئت امنیتی مصر که میانجگیری در روند مذاکرات بین [رژیم] اسرائیل و حماس را انجام می دهد، افزود که دو طرف در مورد بسیاری از موارد اختلاف نظر به اجماع رسیدند.
این منبع به شبکه اخبار قاهره گفت که هیئت حماس وارد مصر شده و پیشرفت محسوسی در مذاکرات حاصل شده است.
در همین حال یک منبع امنیتی مصر به رویترز گفت که نتایج مذاکرات امروز در قاهره با دفعات قبل متفاوت خواهد بود.
این منبع که به نام آن اشاره ای نشده است با بیان اینکه «ما در بسیاری از موارد به توافق رسیدیم» در عین حال تصریح کرد: اما چند نکته باقی مانده است.
وی افزود: این بار اوضاع بهتر به نظر می رسد، اما اینکه آیا به زودی توافقی حاصل می شود بستگی به این دارد که آیا اسرائیل آنچه را که برای دستیابی به آن لازم است ارائه می دهد یا خیر.
پیشتر جنبش حماس در بیانیه‌ای اعلام کرد که هیاتی از این جنبش امروز (شنبه) در سایه تماس‌های اخیر با واسطه‌های مصری و قطری برای ادامه مذاکرات آتش‌بس وارد قاهره خواهد شد.
حماس افزوده است: ما بر روحیه مثبتی که هنگام بررسی طرح پیشنهادی اخیر برای آتش‌بس در غزه نشان دادیم، تاکید می‌کنیم.
این جنبش فلسطینی در ادامه این بیانیه تاکید کرد که ما و دیگر گروه‌های مقاومت فلسطین بر رسیدن به توافقی که به توقف جنگ، خروج نیروهای اشغالگر از غزه و بازگشت آوارگان به خانه‌های خود منتهی شود، مصمم هستیم.
در همین رابطه یک مقام فلسطینی به المیادین گفت که خلیل الحیه ریاست هیات حماس در سفر به قاهره را برعهده دارد.
از سوی دیگر یک منبع مسئول در جنبش حماس در گفت وگو با تارنمای العربی الجدید اعلام کرد که قاهره توانسته به شکل قابل قبول و رضایت‌بخشی در مورد طرح آتش‌بس در غزه دست یابد و آن را به حماس و رژیم صهیونیستی ارائه داده است.
منبع مذکور اشاره کرد که حماس موافقت اولیه خود را با این طرح اعلام کرده و خواستار ضمانت‌های واضح آمریکا در مورد آن شده است.
جنبش حماس اعلام کرد که هیات این جنبش در قاهره متشکل از خلیل الحیه، زاهر جبارین و محمد نصر خواهد بود.
هشدار یونیسف درباره وقوع فاجعه در رفح
صندوق کودکان سازمان ملل(یونیسف) درباره وقوع فاجعه برای بیش از 600 هزار کودک فلسطینی در صورت حمله رژیم صهیونیستی به رفح هشدار داد.
با بالاگرفتن احتمالات درباره حمله زمینی رژیم صهیونیستی به رفح، صندوق کودکان سازمان ملل«یونیسف» درباره پیامدهای این اقدام هشدار داد.
به گزارش الجزیره، فرحان حق، معاون سخنگوی سازمان ملل اعلام کرد سازمان یونیسف هشدار داده است عملیات زمینی در رفح می‌تواند برای بیش از 600 هزار کودک فلسطینی فاجعه بیافریند.
فرحان حق تصریح کرد تقریباً همه کودکان در رفح مجروح یا معلول هستند یا اینکه از سوءتغذیه، آثار بعد از وارد شدن شوک و اضطراب به شدت رنج می‌برند.
براساس گزارش میدل ایست نیوز، این سخنان مقام سازمان ملل در حالی مطرح می‌شود که یک عضو ارشد دموکرات در کمیته نیروهای مسلح مجلس سنای آمریکا علام کرد: ما بسیار نگران استراتژی نظامی تل‌آویو در غزه هستیم.
در همین رابطه نشریه پالتیکو به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت تل‌آویو به دولت بایدن و سازمان‌های امدادی اطلاع داده است که طرحی برای تخلیه ساکنان از رفح تدوین کرده که این طرح شامل انتقال ساکنان از رفح به منطقه المواصی در سواحل غزه است.
سازمان جهانی بهداشت: در صورت حمله اسرائیل به رفح «حمام خون» به راه می‌افتد
سازمان جهانی بهداشت هشدار داد حمله نظامی رژیم صهیونیستی به شهر رفح در جنوب غزه احتمالا منجر به «حمام خون» خواهد شد.
تدروس ادهانوم گبریسوس، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت گفت: ما به شدت نگران این هستیم که عملیات نظامی گسترده اسرائیل در رفح در جنوب نوار غزه به حمام خون منجر شود و ضعف سیستم بهداشتی در غزه را افزایش دهد.
براساس گزارش المیادین، کشورهای اروپایی، سازمان ملل و آمریکا از رژیم صهیونیستی خواسته‌اند طرح حمله به شهر رفح را کنار بگذارد اما بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر این رژیم همچنان بر حمله به این شهر به بهانه از بین بردن حماس تاکید دارد.
به گفته ینس لارکه، سخنگوی دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل حمله به رفح علاوه بر تلفات انسانی به منزله یک ضربه قوی به روند کمک رسانی در سرتاسر نوار غزه است چرا که گذرگاه رفح در قلب عملیات بشردوستانه است.
به گفته سازمان جهانی بهداشت، این سازمان و شرکای آن به شکل فوری برای ازسرگیری خدمات پزشکی تلاش می‌کنند اما سیستم پزشکی نمی‌تواند با افزایش مجروحان و شهدا در صورت انجام حمله به رفح تعامل داشته باشد.
سازمان جهانی بهداشت هشدار داد سه بیمارستانی که در حال حاضر به صورت جزئی فعالیت می‌کنند در صورت حمله به رفح به سرعت از کار می‌افتند و استفاده از بیمارستان اروپایی در غزه نیز ممکن نخواهد بود.
سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد: در صورت وقوع عملیات اسرائیل در جنوب غزه ما مراکز پزشکی جدیدی را در مرکز و شمال غزه و یک بیمارستان میدانی جدید در رفح ایجاد می‌کنیم.
سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد مقادیر زیادی از تجهیزات پزشکی انبار شده در رفح را به یک انبار جدید در نزدیکی شمال غزه منتقل کرده است.
این سازمان خواهان آتش‌بس در غزه برداشتن موانع برای ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه شد.
نیویورک‌تایمز: اسرائیل برای خاتمه جنگ غزه تحت فشار جهانی قرار گرفته است
رسانه آمریکایی نوشت رژیم صهیونیستی برای پایان‌دادن به جنگ فاجعه‌بار در غزه، تحت فشار کشورهای جهان و حتی متحدان خود قرار گرفته است.
جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه در حالی وارد دویست‌ویازدهمین روز خود شده که فشارها بر تل‌آویو برای خاتمه‌دادن به حملات به مردم و زیرساخت‌های این باریکه افزایش یافته است.
در جدیدترین اقدام، ترکیه تصمیم گرفت تجارت با رژیم صهیونیستی را به حال تعلیق درآورد؛ اقدامی که نیویورک‌تایمز آن را نشانه «افزایش فشارهای جهانی بر اسرائیل برای آتش‌بس در غزه می‌داند»، آن‌هم در حالی‌که تل‌آویو بر حملات به غزه تا آنچه «نابودی حماس» می‌خواند، پافشاری می‌کند.
بر اساس آمار جدید، تعداد شهدای جنگ غزه از هفت اکتبر تاکنون به ۳۴ هزار و ۶۲۲ نفر و تعداد مجروحان به ۷۷ هزار و ۸۶۷ نفر افزایش یافته و «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم به هیچ کدام از اهداف خود در جنگ از جمله نابودی حماس و تضعیف گروه‌های مقاومت در غزه نرسیده است.
نیویورک‌تایمز روز جمعه نوشت در حالی که حملات فاجعه‌بار اسرائیل به غزه ادامه دارد، انزوای بین‌المللی تل‌آویو سیر صعودی به خود گرفته است؛ با این حال چشم‌اندازی برای پایان جنگ دیده نمی‌شود.
برخی کشورها روابط خود را با تل‌آویو کاهش داده و یا قطع کرده‌اند. متحدان نزدیک رژیم صهیونیستی مانند آمریکا، انگلیس و آلمان در حالی‌که همچنان حمایت قوی خود را از آن ابراز می‌کنند اما با صدای بلندتری از اوضاع انسانی در غزه و محدودیت ورود کمک‌های انسان‌دوستانه به این باریکه انتقاد می‌کنند.
کلمبیا پس از بولیوی به دومین کشور آمریکای لاتین تبدیل شد که روابط خود را با تل‌آویو قطع می‌کند. در روزی که بولیوی تصمیم خود را اعلام کرد، کلمبیا و شیلی گفتند سفرای خود را از سرزمین‌های اشغالی فرامی‌خوانند و هندوراس هم چند روز بعد اقدام مشابهی را در پیش گرفت. بلیز هم روابط دیپلماتیک با اسرائیل را قطع کرده است.
بحرین و اردن هم که اسرائیل با آنها همکاری نزدیک امنیتی دارد، سفیران خود را در پرتو خشم عمومی از افزایش تلفات انسانی در غزه فراخواندند.
به گزارش نیویورک‌تایمز، حملات رژیم صهیونیستی همچنین تلاش‌های آمریکا برای برقراری توافق به منظور عادی‌سازی روابط دیپلماتیک ریاض-تل‌آویو را با مانع روبرو کرده است؛ اقدامی که نتانیاهو امید زیادی به آن داشت که بخشی از میراث او باشد.
دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا به‌عنوان مهمترین متحد اسرائیل نشانه‌هایی مبنی بر عقب‌نشینی از حمایت نظامی از تل‌آویو بروز نداده است؛ حتی با وجود هشدارها درباره عملیات نظامی اسرائیل در رفح، جایی که میزبان بیش از یک میلیون آواره فلسطینی است.
نیویورک‌تایمز در ادامه گزارش خود می‌نویسد: «اقدامات ترکیه و دیگران نشانگر این است که جنگ در غزه که نزدیک به هفت ماه از آن می‌گذرد، چگونه خسارت فزاینده‌ای را به جایگاه جهانی اسرائیل وارد می‌کند».
رسانه آمریکایی نوشت اسرائیل و ترکیه در سال‌های اخیر روابط نزدیکی را با یکدیگر داشته‌اند و در سال ۲۰۲۲ احیای روابط دیلپماتیک را اعلام کردند و تبدیل به شرکای نزدیک تجاری شدند تا جایی‌که ترکیه در سال ۲۰۲۳ تقریبا ۴.۶ میلیارد دلار صادرات به اسرائیل داشت.
با این حال و پس از شروع جنگ غزه، روابط آنکارا-تل‌آویو رو به وخامت گذاشت و خشم صهیونیست‌ها پس از اینکه «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه جنبش حماس را «یک سازمان آزادی‌بخش» توصیف کرد، برانگیخت.
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلاله‌ای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت